Schaamte is de angst om verbinding te verliezen. Het zegt: als mensen dit van mij zien, zullen ze zien dat ik geen verbinding waard ben (Brené Brown). Toch is juist die angst vaak ook de reden dat we de verbinding verliezen. We laten onszelf niet meer zien.

Ik ontdekte laatst een video met de TEDtalk van Monica Lewinsky. Ze spreekt over de prijs van schaamte. Misschien ken je haar niet, maar meestal wordt haar naam niet met iets positiefs geassocieerd. Haar naam wordt nog steeds vooral verbonden aan de affaire die voormalig Amerikaans president Clinton met haar had. Je kunt je voorstellen dat zij – toen de affaire in 1998 uitlekte – een stortvloed aan negatieve woorden over zich heen kreeg. Ze onderging een publieke vernedering.

Dat mensen in staat zijn om anderen publiekelijk te vernederen is niet nieuw. Je hoeft maar naar het Bijbelverhaal met de overspelige vrouw te kijken. Ze is betrapt op overspel en wordt in het openbaar voor Jezus gebracht. Ze zal zich ongelooflijk schamen. Ze weet ongetwijfeld dat ze – zacht gezegd – niet verstandig was geweest. Maar de publieke vernedering maakt het nog pijnlijker. Het is verschrikkelijk als heel het dorp schande van je spreekt. Moet je nagaan wat het met je doet als je van de een op andere dag niet meer gewoon jij bent, maar wereldwijd bekendstaat als slet, als een hoer. Dat gebeurde er met Monica. En dat was – in 1998 – wel nieuw. Het internet bestond nog maar net. Ze zegt het niet zelf, maar misschien had zij wel de eerste viral te pakken.

cultuur van vernedering

Monica benoemt dat ze onlangs las dat vernedering een meer intense emotie is dan vreugde of zelfs woede. Het verbaasde haar niet. Ze had het zelf meegemaakt. Toch is het verhaal dat zij deelt geen verhaal van zelfmedelijden. Ze deelt haar verhaal niet als slachtoffer, maar komt in verzet tegen de cultuur van vernedering die – sinds haar publieke steniging – gewoongoed is geworden. Want dankzij het internet zijn we er behoorlijk goed in geworden. Mensen worden publiekelijk gestenigd. Nu niet alleen maar in een dorp (wat destijds al verschrikkelijk was), maar wereldwijd. Waar zij nog een eerste slachtoffer en uitzondering was van online pesten, is cyberpesten nu gewoon geworden.

een kwestie van leven

Als we gemaakt zijn voor verbinding (en dat geloof ik) is het niet moeilijk om je voor te stellen dat zulke enorme schaamte al het leven uit je doet wegvagen. Misschien ben je zelf ook (weleens) gepest, en weet je hoe pijnlijk dat is. Het maakt het moeilijker om tevoorschijn te komen, om jezelf te zijn uit angst voor afwijzing. Angst om de verbinding te verliezen. Moet je nagaan wat een publieke vernedering als die van Monica met je doet. Ze zegt het zelf: “ik verloor mijn reputatie en mijn waardigheid. En het scheelde niet veel of ik was mijn leven verloren.” Het is dan ook niet gek dat het aantal zelfmoordacties als gevolg van cyberpesten nog veel hoger is dan van gewoon pesten. Deze cijfers en verhalen maken dat Monica in opstand komt tegen de cultuur van vernedering. Dat is niet waarvoor we gemaakt zijn.

empathie

Als antwoord op de cultuur van vernedering wijst Monica ons op de waarden van compassie en empathie. Brené Brown zegt: schaamte kan het niet winnen van empathie. Empathie is nodig. En dat is dan ook precies wat Jezus laat zien in het verhaal van de overspelige vrouw. Hij geeft geen oordeel. Hij moedigt haar aan om haar leven weer op te pakken. Sterker nog: Hij roept ook de publieke steniging een halt toe. ‘Wie zonder zonde is, mag de eerste steen gooien.’ Iedere pester druipt af.

waardigheid

Het viel me al eens eerder op dat God de waardigheid van mensen hoog heeft staan. Vaak hoger dan dat mensen dat zelf hebben. Hij is zelfs zo liefdevol dat hij kleding voor Adam en Eva maakt, net nadat ze zich buiten de relatie met God hebben geplaatst (Genesis 3). De gevolgen voor de zoon van Noach die het wel erg grappig vond dat zijn vader dronken en naakt in de tent lag, waren ook niet niks. En misschien is het ook wel precies de reden dat Paulus aan de Efeziërs schrijft dat platvloerse en dubbelzinnige taal ongepast is. Het past niet bij het koninkrijk van God. Daar heerst een cultuur van eer.

cultuur van eer

En dan kom ik bij mezelf. Ik vind het stiekem ook wel grappig als er genante foto’s van een bekendheid op internet staan. Ik vind het ook wel interessant dat mensen zichzelf voor gek zetten bij een programma als Idols. Ik lach er om. En ik vind het ook wel erg leuk om aan anderen te vertellen dat iemand anders een boete kreeg voor te hard rijden toen hij mijn auto leende. Dat zijn dingen die niet passen bij een cultuur van eer. Nee, in een cultuur van eer mag ik de ander waarderen om wie hij of zij is. Ik mag zijn of haar waarde eren. Ik mag compassie tonen met diegenen die publiekelijk vernederd worden. Hen helpen om weer in verbinding te komen. Om (opnieuw) te ontdekken waartoe zij bestemd zijn.

En dat is ook precies de oproep van Monica. Klik niet op die link om te lachen om die genante foto. Maak niet die denigrerende opmerking. En ik realiseer me: dat scheidslijn tussen een onschuldig grapje en vernedering is soms lastig te bepalen. Een stukje zelfspot kan ten slotte ook helpen om onszelf niet té serieus te nemen. Maar weet: God de Vader neemt ons bloedserieus. En voor welk gedrag of welke eigenschap we ons ook schamen: Hij hunkert naar verbinding met ons. Hij hunkert naar verbinding met jou. Want daarvoor heeft Hij je gemaakt.